Προσωνυμία της Μαρίας, μητέρας του Ιησού, που επικράτησε κυρίως μετά τον 3o αιώνα. Σήμερα ο λαός την αποκαλεί μόνο μ’ αυτό το όνομα και μ’ αυτό αποκλειστικά την επικαλείται. Η Εκκλησία θεωρεί την Παναγία ως ισχυρότατη μεσίτρια κοντά στο Θεό υπέρ των ανθρώπων κι έχει καθιερώσει πολλές γιορτές γι’ αυτήν, τις λεγόμενες θεομητορικές: τον Ευαγγελισμό (25 Μαρτίου), τη Γέννηση της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου), την Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου), την Υπαπαντή (2 Φεβρουαρίου). Οι ναοί που έχουν αφιερωθεί σ’ αυτήν στις χριστιανικές χώρες είναι απειράριθμοι, ο αρχαιότερος δε απ’ αυτούς, στην Έφεσο, εγκαινιάστηκε το 431.
Τα λίγα ιστορικά στοιχεία για τη μορφή και τη ζωή της Παναγίας περιορίζονται σε σύντομες πληροφορίες που δίνουν οι ευαγγελικές αφηγήσεις (ιδίως του Ματθαίου και του Λουκά), μερικά απόκρυφα (π.χ. το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου) και έργα των Πατέρων της Εκκλησίας. Η Παναγία γεννήθηκε πιθανότατα είκοσι χρόνια πριν από τη χριστιανική χρονολογία (πιθανή ημερομηνία η 8η Σεπτεμβρίου). Κόρη του Ιωακείμ και της Αννας, ανήκε στο γένος του Δαβίδ. Νεότατη αρραβωνιάστηκε μ’ ένα συγγενή της, τον Ιωσήφ, και ο άγγελος Κυρίου της ανάγγειλε ότι θα συνελάμβανε παρθένα και θα γεννούσε γιό.
Όταν πήγε να επισκεφτεί την Ελισάβετ, σύζυγο του Ζαχαρία, είχε κι άλλο σημείο της εκλογής της από τα προφητικά λόγια, με τα οποία την υποδέχτηκε η Ελισάβετ.
Μετά τη φυγή στην Αίγυπτο, γύρισε στη Γαλιλαία, δεν έχουμε όμως πληροφορίες για τη ζωή της ως τότε που ο Ιησούς, σε ηλικία τριάντα ετών, άρχισε το μεσσιανικό κήρυγμά του: τα Ευαγγέλια διηγούνται ότι πήγε σε αναζήτηση του Ιησού που κήρυττε στο λαό και ότι τελικά παρευρισκόταν στα πόδια του σταυρού, στο Γολγοθά πλάι στον Ιωάννη, στον οποίο την εμπιστεύτηκε ο Ιησούς. Για τα τελευταία χρόνια της Παναγία μόνο παραδόσεις υπάρχουν: σύμφωνα με μερικές απ’ αυτές η Παναγία πέθανε στην Ιερουσαλήμ, όπου δείχνεται και ο τάφος της στη Γεσθημανή, ενώ κατ’ άλλες στην Έφεσο, όπου, όπως αναφέρθηκε, υπήρχε κι ο αρχαιότερος αφιερωμένος σ’ αυτήν ναός.
Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ανάπτυξε μέσω των αιώνων, μια ιδιαίτερη δογματική, σχετικά με τη μορφή της Παναγία (Μαριολογία). Δέχεται κι αυτή την πριν, κατά και μετά τη γέννηση του Ιησού παρθενία και ότι αναλήφθηκε στους ουρανούς, όχι με το πνεύμα αλλά και με το σώμα (δόγμα Munificentissimus Deus, του πάπα Πίου IB’, το 1950).
Ένα άλλο δόγμα (δόγμα της Άσπιλης Σύλληψης, με τη βούλα Ineffabilis 1854 – του πάπα Πίου Θ’) δέχεται ότι η Παναγία ήταν απαλλαγμένη από το προπατορικό αμάρτημα, γιατί, εφόσον ήταν μητέρα του Λυτρωτή, δεν μπορούσε να μετέχει του κακού, που αυτό ήρθε να καταπολεμήσει, και γιατί είχε τέλεια αγιότητα, όπως συνάγεται από το χαρακτηρισμό του αγγέλου «κεχαριτωμένη», έχουσα δηλαδή τη θεία χάρη. Οι προτεστάντες δε δέχονται, όπως και για όλους τους αγίους άλλωστε, την απόδοση τιμών στην Παναγία.
Η Παναγία στην Ελλάδα, στις τάξεις των θρησκευομένων, είναι ιδιαίτερα προσφιλής.