Ιερός Ναός Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη
Ο μεγαλύτερος βυζαντινός ναός της πόλης. Οικοδομή του 8ου αιώνα, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για τον αρχιτεκτονικό τύπο της και τη γλυπτή, ψηφιδωτή και γραπτή του διακόσμηση.
Είναι χτισμένος στο χώρο που κάλυπτε μια μεγάλη βασιλική του 4ου πιθανώς αι. Ο ναός έχει εξωνάρθηκα και νάρθηκα και τα ψηφιδωτά του καλύπτουν το τεταρτοσφαίριο του Βήματος, την καμάρα ανάμεσα σ’ αυτό και στην ανατολική κεραία και τον τρούλο. Στην κόγχη εικονίζεται η Θεοτόκος βρεφοκρατούσα, με κεφαλή σχετικά μεγάλη, δυσανάλογη προς το σώμα της. Στον τρούλο εικονίζεται η Ανάληψη, που θεωρείται η σημαντικότερη μνημειακή σύνθεση του 9ου αι. που έχει διασωθεί. Υπάρχουν επίσης και μερικά υπολείμματα τοιχογραφιών του 11ου αι. Με την απελευθέρωση της πόλης της Θεσσαλονίκης, ο μιναρές κόβεται στο ύψος του ναού για να χαθεί το ισλαμικό στοιχείο που επέβαλαν οι Τούρκοι.
Στο τέλος του 15ου αι. οι Τούρκοι τον μετατρέψανε σε τζαμί. Το 1890 πυρκαγιά κατέστρεψε τμήματα του ναού αλλά το 1910 επισκευάστηκε από Ιταλούς καλλιτέχνες και το 1913 αποδόθηκε και πάλι στη χριστιανική λατρεία.
Το 1204 με την Δ΄ Σταυροφορία η πόλη κυριεύεται και ο ναός της Αγίας Σοφίας μετατρέπεται στον καθολικό καθεδρικό ναό της πόλης.
Το 1246 που η Θεσσαλονίκη επέστρεψε στα χέρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι το 1523/24, ήταν ο μητροπολιτικός ναός της πόλης, που μετατράπηκε σε τζαμί από τους Τούρκους κατακτητές.
