Εκπαιδευτικός, διδάσκαλος του γένους, πολυγράφος και σχεδόν πανεπιστήμονας. Γεννήθηκε στη Λάρισα το 1777 και πέθανε στη Τεργέστη το 1836. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στη σχολή του Τυρνάβου κοντά στο φημισμένο τότε δάσκαλο Ιωάννη Πέζαρο, δίδαξε ως το 1804 στα σχολεία της Λάρισας, της Τσαριτσάνης και των Αμπελακίων. Κατόπιν πήγε στη Βιέννη, όπου επιδοθηκε κυρίως στη σπουδή των φυσικομαθηματικών. Από το 1809 διευθύνει μαζί με τον Κωνσταντίνο Οικονόμο το νεοσύστατο Φιλολογικό Γυμνάσιο της Σμύρνης, που την εποχή εκείνη αντιπροσώπευε το νέο εκπαιδευτικό πνεύμα του διαφωτισμού και βρισκόταν σε συνεχή ανταγωνισμό και σε προστριβές με τη συντηρητική Ευαγγελική Σχολή. Για μια μικρή περίοδο (1814-1815) ο Κούμας δίδαξε επίσης στην πατριαρχική σχολή της Κωνσταντινούπολης. Ευθύς μετά την έκρηξη της επανάστασης του 1821, η περιουσία του και η βιβλιοθήκη του δημεύθηκαν και ο ίδιος μόλις κατόρθωσε να διαφύγει στην Τεργέστη. Εκεί έζησε ως το θάνατό του συγγράφοντας και διδάσκοντας στο ελληνικό σχολείο της πόλης.
Πιστός οπαδός του Κοραή, προσπάθησε με μεταφράσεις και γενικά έργα, που βασίζονταν κυρίως σε πρόσφατα ευρωπαϊκά συγγράμματα, να μετοχετεύσει τις νεώτερες επιστημονικές γνώσεις στα διδακτικά προγράμματα των ελληνικών σχολείων. Ενδεικτικά της προσπάθειάς του αυτής είναι η οκτάτομη Σειρά στοιχειώδης των μαθηματικών και φυσικών πραγματειών (1807), τα εγχειρίδια φυσικής, χημείας, φιλοσοφίας, ιστορίας, γραμματικής και γεωγραφίας που συνέγραψε ή μετάφρασε και προπάντων το τετράτομο Σύνταγμα Φιλοσοφίας, που περιέχει στοιχεία όλων σχεδόν των θεωρητικών επιστημών (ψυχολογία, φιλοσοφία, λογική, γραμματική, μεταφυσική, αισθητική, ηθική, νομική, θεολογία και παιδαγωγική). Έγραψε επίσης το κολοσσιαίο έργο Ιστορίαι των ανθρωπίνων πράξεων σε δώδεκα τόμους (1832-1838), που είναι ένα είδος παγκόσμιας ιστορίας από τους αρχαίους χρόνους ως το 1831. Ο τελευταίος ιδίως τόμος, που αναφέρεται στον ελληνισμό κατά την τουρκοκρατία και στην Επανάσταση, είναι πολύ αξιόλογος.