Αρχαίος Έλληνας ρήτορας (Αθήνα, περίπου το 445 – 380 π.Χ.)· Γιος ενός πλούσιου Συρακούσιου, του Κεφάλου, που ζούσε ως μέτοικος στην Αθήνα, αντιμετώπισε, εξαιτίας των δημοκρατικών φρονημάτων του, τις διώξεις των Τριάκοντα Τυράννων: του αφαίρεσαν την περιουσία, σκότωσαν τον αδελφό του Πολέμαρχο και καταδίωξαν τον ίδιο ώστε αναγκάστηκε να καταφύγει στα Μέγαρα. Ξαναγύρισε στην Αθήνα μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, και έζησε εκεί ως το θάνατο του ως «ισοτελής», δηλαδή ως προνομιούχος μέτοικος που πλήρωνε ίσους φόρους με τους πολίτες (ο Θρασύβουλος είχε προτείνει να του δοθούν δικαιώματα Αθηναίου πολίτη, αλλά η πρόταση δεν επικυρώθηκε για τυπικούς λόγους) ασκώντας το επάγγελμα του λαογράφου, για να κερδίσει τη ζωή του.
Ο Λυσίας έγραψε, όπως λέγεται 425 λόγους, από τους οποίους όμως μόνο 233 θεωρούνται σήμερα γνήσιοι. Έχουν διασωθεί 34, αλλά μερικοί δεν είναι ολόκληροι και ορισμένων αμφισβητείται η γνησιότητα. Από τους λόγους του λίγοι είναι επιδεικτικοί· οι περισσότεροι ήταν δικανικοί, είχαν γραφεί δηλαδή για να απαγγελθούν στο δικαστήριο από ιδιώτες, που ήταν υποχρεωμένοι να υπερασπίσουν μόνοι τους την υπόθεσή τους. Ακριβώς γι’ αυτό, οι λόγοι του Λυσία χαρακτηρίζονται από απόλυτη σαφήνεια, είναι σύντομοι και απαλλαγμένοι από ποιητικές και μεταφορικές εκφράσεις. Υποδειγματικό για την καθαρότητα, την απλότητα και τη λιτότητά του είναι και το ύφος τους. Εκείνο που προκαλεί κυρίως το θαυμασμό στο έργο του, είναι ότι κατόρθωνε να δίνει στο λόγο του τον τόνο που ταίριαζε στον κάθε ένα από τους διαφορετικούς πελάτες του, διεισδύοντας βαθιά στην ψυχή τους. Υπενθυμίζουμε τον Υπέρ αδυνάτου λόγο όπου ένας άνθρωπος, ανίκανος για εργασία ξαιτίας αναπηρίας, διεκδικεί, με τόνους παθητικούς και ευφυείς, γελοιοποιώντας τον κατήγορο, το δικαίωμα σ’ ένα μικρό επίδομα· την Απολογία προς Σίμωνα με την ανυπέρβλητη κωμική δεινότητα της· την Υπέρ του Ερατοσθένους φόνου απολογία, που αποτελεί την ισχυρή υπεράσπιση ενός συζύγου ο οποίος για λόγους τιμής διέπραξε φόνο· τον Κατά Διογείτονος, έναν από τους ωραιότερους λόγους του Λυσία, όπου με σφοδρό πάθος μια μητέρα κατηγορεί τον ανέντιμο κηδεμόνα του ορφανού παιδιού της. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία, ότι οι καλύτεροι λόγοι του είναι ο Κατά Ερατοσθένους, τον οποίο ο ίδιος εξεφώνησε το 403 εναντίον ενός από τους Τριάκοντα Τυράννους (εκείνου που σκότωσε τον αδελφό του Πολέμαρχο), όπου με αναμφισβήτητες αποδείξεις και με σφοδρή αγανάκτηση καταγγέλλεται η ωμή βία των τυράννων, και ο Κατ’ Αγοράτου, όπου εκθέτεται συναρπαστικά η αισχρότητα κάποιου δούλου, ο οποίος έγινε αφορμή να θανατωθούν από τους Τριάκοντα ο Διονυσόδωρος και άλλοι δημοκρατικοί ηγέτες
Οι λόγοι του Λυσία αναφέρονται κυρίως σε ιδιωτικές υποθέσεις· όλοι μαζί όμως μας προσφέρουν ένα ολοζώντανο πίνακα της αθηναϊκής ζωής την εικόνα μιας πόλης που σπαράσσεται από διαφωνίες, αντεκδικήσεις, αυθαιρεσίες.
Το υποδειγματικό για την καθαρότητα, τη λιτότητα και τη σαφήνεια του ύφος του Λυσία μιμήθηκαν οι Ρωμαίοι «αττικιστές».