Σαν σήμερα 19 Φεβρουαρίου 1473 γεννήθηκε στο Τορν της Πολωνίας ο μαθηματικός, αστρονόμος και κοσμολόγος Νικόλαος Κοπέρνικος.
Ο πατέρας του, εύπορος αστός της Κρακοβίας, είχε λάβει ενεργό μέρος στον αγώνα για την απελευθέρωση της Πομερανίας από την κυριαρχία των Τευτόνων Ιπποτών και η μητέρα του, αδελφή του Επισκόπου της Βάρμιας (Έρμελαντ), Λούκας Βάτσενροντ, ανήκε επίσης σε οικογένεια που διακρίθηκε στον ίδιο αγώνα.
Ορφανός από πατέρα σε ηλικία 12 ετών ο Κοπέρνικος ανατράφηκε από τον επίσκοπο θείο του, που προφανώς έβλεπε στον ανιψιό του το μέλλοντα διάδοχο του. Ύστερα από μια περίοδο σπουδών στο πανεπιστήμιο της Κρακοβίας, που την εποχή εκείνη είχε λαμπρή φήμη, πήγε το 1496 στην Ιταλία, όπου τον τράβηξε η φήμη των πανεπιστημίων της. Η παραμονή του στη χώρα αυτή κράτησε ως τις αρχές του 1504, με μία μικρή διακοπή το 1501, οπότε γύρισε στην Πολωνία για να αναλάβει ένα εκκλησιαστικό αξίωμα στο Φρόμποργκ, το οποίο φρόντιζε ο θείος του να του δοθεί από το 1497. Κατά το διάστημα που έμεινε στην Ιταλία ο Κοπέρνικος φοίτησε στα πανεπιστήμια Μπολόνιας, Πάντοβας και Φερράρας· στο τελευταίο έλαβε, το 1503, το δίπλωμα κανονικού δικαίου. Επιστρέφοντας στην Πολωνία, διατέλεσε επί μια δεκαετία περίπου γραμματέας του θείου του επισκόπου της Βάρμιας και μετά το θάνατο του (1512) αποσύρθηκε στο Φρόμποργκ, για να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στις μελέτες του. Η φήμη του Κοπέρνικου είναι συνδεδεμένη με το κοσμολογικό ηλιοκεντρικό σύστημα που διατύπωσε και το οποίο φέρει το όνομά του.
Η επαναστατική, για την εποχή εκείνη, θεωρία του, είχε μεγάλη επίδραση στη μετέπειτα εξέλιξη της επιστημονικής σκέψης. Ο Κοπέρνικος υποστήριζε ότι η Γη δεν είναι το κέντρο του Σύμπαντος, όπως πίστευαν γενικά επί είκοσι συνεχείς αιώνες, αλλά ένας πλανήτης που περιστρεφόταν γύρω από τον Ήλιο. Η θεωρία του αυτή που απαιτούσε μια εξαιρετικά ισχυρή δύναμη επιστημονικής κρίσης, χαρακτηρίζει τη μεγαλοφυΐα του Κοπέρνικου και το μεγάλο του ψυχικό σθένος, να υποστηρίξει μια άποψη καταφανώς αντίθετη προς τις τότε επίσημα αποδεκτές δοξασίες.
Αν και το σύστημα του Κοπέρνικου διαφέρει από το σημερινό, εφόσον θεωρεί ότι οι τροχιές των ουράνιων σωμάτων είναι τέλειοι κύκλοι (πράγμα που περιέπλεκε τη μαθηματική διατύπωση των τροχιών σχετικά προς εκείνες που παρείχε το σύστημα του Πτολεμαίου), και μολονότι παραδέχεται τη σφαίρα των απλανών αστέρων, παρόλα αυτά ο Κοπέρνικος θεωρείται ο θεμελιωτής των σύγχρονων αστρονομικών αντιλήψεων. Στον Κοπέρνικο οφείλουμε τη ριζική αλλαγή των επιστημονικών απόψεων που υπήρξαν η αφετηρία της σύγχρονης επιστήμης.
Δεν είναι εύκολο να δοθεί μια πλήρης περιγραφή των κοσμολογικών ιδεών που οδήγησαν τον Κοπέρνικο στην απόρριψη των θεωριών του Πτολεμαίου. Πιθανότατα οι αμφιβολίες του ότι η Γη δεν αποτελεί το κέντρο του ακίνητου Σύμπαντος γεννήθηκαν στο νεαρό τότε Κοπέρνικο από τον καιρό που σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Κρακοβίας. Οι αμφιβολίες του αυτές ενισχύθηκαν κατά την παραμονή του στην Ιταλία και προπάντων από τις στενές σχέσεις του με το διάσημο αστρονόμο Σκιπίωνα ντελ Φέρο και το μαθηματικό Ντομένικο Μαρία Νουβάρα, καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Μπολόνιας καθώς και από τη μελέτη των Ελλήνων αστρονόμων στα Ιταλικά πανεπιστήμια είχε σπουδάσει, εκτός των άλλων, και αρχαία ελληνικά – που υποστήριζαν ότι η Γη κινείται.
Πάντως από το 1505 (ή κατ΄ άλλους από το 1507) είχε αρχίσει να κυκλοφορεί σε χειρόγραφα αντίγραφα ένα συνοπτικό σημείωμα του Κοπέρνικου, αναφερόμενο στην κίνηση των ουράνιων σωμάτων, με το λατινικό τίτλο: N Copernici de hypothesimpus motuum coelestium a se constitutis commentariolus, με το οποίο καθορίζονταν οι βάσεις της ηλιοκεντρικής θεωρίας.
Το θεμελιώδες έργο του De revolutionibus orbium coelestium ο Κοπέρνικος το επεξεργάστηκε ως το τέλος του βίου του. Τρία χρόνια πριν δημοσιευθεί το έργο αυτό, ο Γκέοργκ Γιόαχιμ φον Λάουχεν (γνωστός και με το λατινικό όνομα Rhaeticus), ο μοναδικός μαθητής του Κop;ernikoy, είχε δημοσιεύσει μια πρώτη έκθεση με τις θεωρίες του δασκάλου του.
Οι θεωρίες του Κοπέρνικου συνάντησαν εχθρική υποδοχή, γιατί έρχονταν σε μεγάλη αντίθεση προς τις δοξασίες και τις προλήψεις που κυριαρχούσαν επί τόσους αιώνες και δεν ήταν δυνατό να γίνουν εύκολα αποδεκτές. Εναντίον των θεωριών του Κοπέρνικου τάχτηκαν οι αρχηγοί της Μεταρρύθμισης (Λούθηρος, Μελάγχθων) και οι καθολικοί θρησκευτικοί κύκλοι που ήταν εντεταλμένοι με την ερμηνεία των Αγίων Γραφών.
Οι αστρονόμοι εκτίμησαν τα πλεονεκτήματα που παρουσίαζε η θεωρία του Κοπέρνικου στον υπολογισμό των αστρικών κινήσεων, αλλά πολλοί από αυτούς, μεταξύ των οποίων και ο μεγάλος αστρονόμος και παρατηρητής Τύχων Βράχιος, ένας από τους μεγαλύτερους όλων των εποχών, δεν τη βρήκαν ικανοποιητική, γιατί δεν ήταν δυνατόν για την εποχή εκείνη να διαπιστωθούν μερικές κινήσεις, που θα μπορούσαν να συντελέσουν στην παραδοχή της ηλιοκεντρικής θεωρίας σε αντίθεση προς τη γεωκεντρική.
Αν και είχε αφιερώσει τα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωή του σε αστρονομικές μελέτες, ο Κοπέρνικος δεν παράλειψε να δείξει το ενδιαφέρον του και για τις πολιτικές διαμάχες και συμμετείχε ενεργά στη ζωή του Συλλόγου των Κανονικών της Βάρμιας. Στο πολιτικό πεδίο συνέχισε την αγωνιστική γραμμή κατά των Ιπποτών του Τευτονικού Τάγματος, που είχε χαράξει ο θείος πολέμησε με το όπλο στο χέρι κατά την άμυνα του οχυρού Ολστυν (Αλενστάιν), το 1521, και του καθεδρικού ναού του Φρόμποργκ. Σαν αποτέλεσμα της δράστηριότητάς του στη διαχείριση των πλούσιων κτημάτων της εκκλησιαστικής περιουσίας, ο Κοπέρνικος άφησε και μερικές οικονομικές πραγματείες μεγάλου ενδιαφέροντος. Μεταξύ άλλων, βρίσκεται σ΄ αυτές, για πρώτη φορά, η διαπίστωση ότι «το κακό νόμισμα διώχνει το καλό», που είναι γνωστή σαν «νόμος του Γκρέσαμ».
Οι περιπέτειες της ηλιοκεντρικής θεωρίας και η επικράτησή της συνδέονται άρρηκτα με το έργο του Γαλιλαίου» του Κέπλερ και του Νεύτωνα.
Πέθανε στο Φράουενμπουργκ το 1543.
Το Ηλιοκεντρικό σύστημα Κοπέρνικου