Γιορτάζουμε την 28η χωρίς να συνειδητοποιούμε όλοι και πλήρως τη σημασία της ημέρας, υποβιβάζοντας την κάποτε σε μια τυπική εκδήλωση, σε μια παρέλαση, σ’ έναν πανηγυρικό. Το «Όχι», ο ελληνοιταλικός πόλεμος ή το αλβανικό έπος, όπως και αν το ονομάσουμε, αποτελεί ιστορικό ορόσημο που υπερβαίνει (συμβαίνει αυτό κάποτε στην Ιστορία, αλλά όχι πάντα) τα στενά ελληνικά σύνορα. Καθώς εμπλέκεται και αποτελεί συστατικό στοιχείο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μπορεί να αποτιμηθεί στην ολότητά του, μόνον εξεταζόμενο ως τμήμα αυτής της παγκόσμιας σύρραξης. Και σ’ αυτό το πλαίσιο καταλαμβάνει εξέχουσα θέση. Αρκεί μόνον κάποιος να υπενθυμίσει ότι το φθινόπωρο του ’40 μόνο δυο χώρες βρίσκονταν σε αναμέτρηση με τις δυνάμεις του Άξονα. Η Μεγάλη Βρετανία και η Ελλάδα. Η Κεντρική Ευρώπη είχε υποκύψει, Γαλλία και Ολλανδία είχαν συνθηκολογήσει. Η Σοβιετική Ένωση προετοιμαζόταν για τη ναζιστική επίθεση, παρά το σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, και οι Ηνωμένες Πολιτείες κοίταζαν από μακριά.
Κάποιες στιγμές αναρωτιόμαστε μήπως στην υψηλή αποτίμηση του γεγονότος μας επηρεάζει κάποιος «εθνικός μας ναρκισσισμός» ή κάποια επαρχιώτικη-βαλκανική αμβλυωπία. Ασφαλέστερη η προσφυγή στη διεθνή ιστοριογραφία. Τα στοιχεία που μας έρχονται από έξω σαν «αντιδάνεια» αποκαθιστούν την «28η Οκτωβρίου» σε ισοϋψές βάθρο.
Θα αποφύγουμε την επανάληψη των τετριμμένων: τις ηρωικές παροτρύνσεις του Τσόρτσιλ, την καθυστέρηση της επιχείρησης «Μπαρμπαρόσα» όπου το χιόνι «πρόλαβε» και καθήλωσε τις χιτλερικές στρατιές λίγες δεκάδες χιλιόμετρα έξω από τη Μόσχα. Θα κάνουμε μόνο μια αντιπαραβολή. Στις 28 εκείνου του μοιραίου Οκτώβρη του 1940, ένας περιφερειακός δικτάτορας, φασιστικών μάλιστα αντιλήψεων, κλήθηκε να απαντήσει στο μεγάλο ιστορικό δίλημμα με ένα «ναι» ή με ένα «όχι». Βαριά καθήκοντα για αδύναμες πλάτες. Καλή τη μοίρα (καταχρηστική η χρήση του όρου σε ένα βιβλίο Ιστορίας), έδωσε τη σωστή απάντηση. Στις 30 Οκτωβρίου ο ήρωας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στρατάρχης Πετέν υπέγραφε τους όρους «συνεργασίας» με τον Χίτλερ.
Το παραπάνω κείμενο είναι η εισαγωγή του τόμου «Όχι διπλωματία-Προπαγάνδα-Πόλεμος» του «Ε-Ιστορικά» της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία».