Ο γνωστότερος Μακεδονομάχος, του οποίου η προσωπικότητα άσκησε σοβαρή επίδραση στην πολιτική της ενεργής συμμετοχής της Ελλάδας στο λεγόμενο «Μακεδονικό Αγώνα» Γεννήθηκε στη Μασσαλία το 1870 και πέθανε στη Στάτιστα, σήμερα Μελάς, Καστοριά, Δυτική Μακεδονία το 1904. Από το 1874 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου έκαμε και τις εγκύκλιες σπουδές του. Το 1891 αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων (στην οποία μπήκε το 1886) με το βαθμό του ανθυπολοχαγού του πυροβολικού, και με το βαθμό αυτό πήρε μέρος στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Διαρκούσε ακόμα ο πόλεμος όταν ο Μελάς, που είχε στο μεταξύ γίνει μέλος της «Εθνικής Εταιρείας», επέστρεψε στην Αθήνα για να αναλάβει την οργάνωση ατάκτων σωμάτων, που θα προσπαθούσαν να δημιουργήσουν περισπασμό στις τουρκικές επιθέσεις με εισβολές και ανταρτικές ενέργειες στα βορειοδυτικά τότε σύνορα της Ελλάδας. Με την είσοδο στον 20ό αι., η δράση των Βουλγάρων στη Μακεδονία αποκτά ανησυχητικές διαστάσεις. Το Φεβρουάριο του 1904 ο Μελάς (που ήταν στενά δεμένος με τη Μακεδονία ύστερα από το γάμο του με τη Ναταλία Στεφάνου Δραγούμη, κόρη του ιδρυτικού μέλους της λεγόμενης «Επικούρου των Μακεδόνων Επιτροπής») πέρασε κρυφά τα ελληνοτουρκικά σύνορα μαζί με μερικούς ακόμα συντρόφους του και στις 13 Μαρτίου έφτασε στο Βογατσικό. Έχει ήδη πάρει το ψευδώνυμο «Μίκης Ζέζας» και σκοπός της αποστολής του ήταν να διαπιστώσει τις υπάρχουσες συνθήκες και να προετοιμάσει το έδαφος για μελλοντική ένοπλη δράση. Δεύτερη ανιχνευτική αποστολή πραγματοποίησε ο Μελάς τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου με κέντρο αυτή τη φορά την Κοζάνη. Στις 18 Αυγούστου 1904 άρχισε η τρίτη – και μοιραία – αποστολή. Στη Λάρισα ο Μελάς συγκρότησε ένα ανταρτικό σώμα από τριάντα πέντε άντρες και στις 28 Αυγούστου πέρασε στη Μακεδονία. Ύστερα από οδυνηρή περιπλάνηση στα βουνά της Σαμαρίνας, οι άντρες του Μελά άρχισαν έντονη δράση, εξουδετερώνοντας μερικούς από τους κομιτατζήδες, που τρομοκρατούσαν τα χωριά της περιοχής του Βογατσικού, ή οργανώνοντας ομάδες αυτοάμυνας των κατοίκων. Στις 13 Οκτωβρίου τουρκικό απόσπασμα ειδοποιήθηκε από τον κομιτατζή Μήτρο Βλάχο για την παρουσία ελληνικού ανταρτικού σώματος στη Στάτιστα, περικύκλωσε το χωριό και πολιόρκησε τους άντρες του Μελά.στα σπίτια, όπου είχαν οχυρωθεί. Στη συμπλοκή που ακολούθησε, ο Μελάς. σκοτώθηκε και θάφτηκε πρόχειρα από τους κατοίκους του χωριού. Μερικές μέρες αργότερα οι σύντροφοι του πήραν το κεφάλι του και το έθαψαν στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής του Πισοδερίου. Αργότερα οι τουρκικές αρχές παράδωσαν στη μητρόπολη Καστοριάς και το υπόλοιπο σώμα του Μελά, που θάφτηκε στον εκεί ναό των Ταξιαρχών.