Η Σφιγξ των αρχαίων Ελλήνων. Μυθολογικό τέρας της Βοιωτίας με πρόσωπο ή και στήθος γυναίκας, σώμα λιονταριού, φτερά όρνιθας και ουρά φιδιού. Η Σφίγγα ήταν κόρη της Έχιδνας και του Τυφώνα ή του Όρθρου. Κατά τον Ησίοδο, η Σφίγγα ονομαζόταν Φιξ και ήταν κόρη της Χίμαιρας και του Όρθρου. Είχε διδαχτεί από τις Μούσες το εξής αίνιγμα: Τί έστιν ο μεν έχων φωνήν, τετράπουν και δίπουν και τρίπουν γίγνεται; (τί είναι αυτό που έχει φωνή και γίνεται τετράποδο, δίποδο και τρίποδο;)
Καθόταν σ’ ένα βράχο του Φικίου όρους (σημερινού Φαγά), που χωρίζει τις πεδιάδες της Θήβας και της Κωπαΐδας, και έλεγε το αίνιγμά της στους Θηβαίους περαστικούς. Επειδή δεν μπορούσαν να το λύσουν, τους καταβρόχθιζε. Υπάρχουν πολλές εκδοχές για το πώς βρέθηκε η Σφίγγα σ’ αυτό το βράχο. Κατά μια εκδοχή, την είχε τοποθετήσει εκεί ο ‘Αρης για να τιμωρήσει τους απόγονους του Κάδμου, που είχε σκοτώσει το δράκο της πηγής του στη Θήβα. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η Ήρα είχε στείλει τη Σφίγγα για να εκδικηθεί τους Θηβαίους επειδή την περιφρονούσαν. Ο Οιδίπους έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας, λέγοντας πως ο άνθρωπος είναι εκείνος που περπατάει με τα τέσσερα όταν είναι βρέφος, με τα δύο όταν μεγαλώσει, και με τα τρία όταν γεράσει και αναγκάζεται να στηρίζεται σε ραβδί. Οι Θηβαίοι τον ανακήρυξαν τότε βασιλιά τους και του έδωσαν για γυναίκα, χωρίς να το ξέρει, τη μητέρα του Ιοκάστη, και η Σφίγγα γκρεμίστηκε από τους βράχους. Οι παλιότερες γνωστές παραστάσεις της Σφίγγας είναι από τους Δελφούς ή τα Σπάτα, και βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Από τις παραστάσεις της Σφίγγας που έχουν διασωθεί, η καλύτερη είναι εκείνη του Μουσείου της Αίγινας.
Η Σφίγγα στη μυθολογία των αρχαίων Αιγυπτίων αντιπροσώπευε την ηλιακή θεότητα Ρα και αρχικά τοποθετούνταν στις εισόδους των ναών και των ανακτόρων, όχι μονο για λόγους διακοσμητικούς, αλλά και λατρευτικούς. Παρίσταναν συμβολικά τον αγώνα του Χαρμακή, τις διαμάχες δηλαδή φωτός και του σκοταδιού, και τη νίκη του φωτός κατά του Τυφώνα, που συμβόλιζε το σκοτάδι. Οι Φαραώ του Μέσου Βασίλειου πολλαπλασίασαν τον αριθμό τους και τοποθέτησαν σειρές από Σφίγγες και στις δυο πλευρές των κυριότερων λεωφόρων που οδηγούσαν προς τους ναούς και τα ανάκτορα της Θήβας.
Οι Σφίγγες των αρχαίων Αιγυπτίων ήσαν τριών μορφών: η Ανδρόσφιγξ, ανθρωποκέφαλο λιοντάρι, που αποτελούσε συνδυασμό της ρώμης του λιονταριού με την εξυπνάδα του ανθρώπου, η Κριόσφιγζ, κριοκέφαλο λιοντάρι, και η Ιερακόσφιγξ, αετοκέφαλο λιοντάρι. Από τις Σφίγγες που έχουν διασωθεί στην Αίγυπτο, οι πιο αξιόλογες είναι της Γκίζας, και της Μέμφιδας.